تاج‌های پهلوی سر جایشان هستند
تاریخ ایرانی: دو تاج معروف سر جایشان هستند؛ با عکسی که سید عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری از بازدیدش از گنجینه جواهرات سلطنتی بانک مرکزی منتشر کرد، معلوم شد که تاج شاه و ملکه پهلوی هنوز در ایران و در جای همیشگی هستند.
پایانی بر ادعای سخنگوی دولت و خبرگزاری رسمی دولت درباره خروج تاج‌ها از ایران و شایعات درباره تاج‌هایی که سال‌ها در گنجینه جواهرات سلطنتی بانک مرکزی نگهداری می‌شود؛ یکی «تاج پهلوی» که در سال ۱۳۰۵ به دستور رضاشاه برای مراسم تاجگذاری او ساخته شد و محمدرضاشاه نیز همین تاج را بر سر گذاشت و دیگری «تاج شهبانو» که در سال ۱۳۴۶ برای فرح پهلوی ساخته شد. این دو تاج به نوشته سخنگوی دولت رئیسی «با ۵ هزار قطعه الماس، ۵۰ قطعه زمرد و ۳۶۸ حبه مروارید از نظر قیمت غیرقابل تخمین است و...» او در سالروز خروج شاه از ایران در ۲۶ دی در توئیترش نوشت: «این‌ها بخشی از اموالی است که دیکتاتور هنگام فرار با خود به خارج برد.» علی بهادری جهرمی به «۳۵ میلیارد دلار اموال ایرانیان و ۳۸۴ چمدان جواهر و الماس» هم اشاره کرد که شاه با خود برده و به فیلمی از خبرگزاری ایرنا استناد کرد.
حسین دهباشی، نویسنده و تاریخ‌نگار، خطاب به بهادری جهرمی نوشت: «برخلاف ادعای مهمل شما، کلیه جواهرات خاندان سلطنتی، از جمله دو تاج مذکور هم‌اینک در موزه جواهرات بانک مرکزی موجود است و ساعت ۱۴ تا ۱۷ روزهای شنبه تا سه‌شنبه هر هفته جهت بازدید عموم در دسترس است.»
پس از این ادعا یا به تعبیر برخی رسانه‌ها «گاف» سخنگوی دولت، فرح پهلوی در مصاحبه با رادیو فردا گفت که همه این جواهرات در گنجینه بانک مرکزی ایران قرار دارد و در دی‌ماه ۱۳۵۷ و هنگام خروج از کشور، بخش بزرگی از جواهرات شخصی‌اش را هم در «گنجه‌های کاخ نیاوران» جای گذاشت و افزود: «با خودم پوتین‌هایم را آوردم اما حتی تنها نیم‌تاجی را که متعلق به خودم بود که الماس و فیروزه‌نشان بود، گذاشتم ایران و آمدم.»
بهادری جهرمی روز ۲۸ دی در حاشیه جلسه هیات دولت در گفت‌وگو با خبرنگاران به مصاحبه فرح واکنش نشان داد: «این واکنش را به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم یک محکمه صالح میزان اموال غارت شده توسط این خاندان و محل خرج شدن این اموال که عمده آن برای ایجاد فشار رسانه‌ای و ناامنی در ایران بوده است را بررسی کند.»
او با بیان اینکه در خصوص خارج شدن اموال ملت ایران از کشور توسط خاندان پهلوی اسناد بسیار زیادی وجود دارد، گفت: «بررسی این موارد خوب است تا این افراد برای یک بار هم که شده مجبور به پاسخگویی به ملت ایران باشند.»
به گفته او، «بعضی چیزها برای مردم مانند جوک است و وقتی مردم می‌بینند خنده‌شان می‌گیرد که آن‌ها پوتین یا چیزهایی از قبیل با خودشان برده‌اند. البته خاطرات اطرافیان و بعضی اعترافات خودشان و خاطرات مجموعه تشریفاتی کاخ‌ها و بسته‌بندی‌های اموالشان روشن است و مستندات متعدد تاریخی و کتب هم در این زمینه وجود دارد و مستندهای مختلفی هم ساخته شده است. نه فقط در ارزیابی داخلی بلکه بسیاری از کشورهای خارجی در ارزیابی‌هایشان از ارزش ۳۵ میلیارد دلار یا ۵۶ میلیارد دلار از این غارت‌ها به عنوان بزرگترین اختلاس‌کننده و غارتگر در نشریاتشان یاد کرده‌اند.»
شایعات درباره این تاج‌ها همچنان به قوت خودش بود تا جایی که فرح درباره امکان «سرقت جواهرات سلطنتی» ابراز نگرانی کرد. او همچنین توضیح داد که در دوران پیش از انقلاب، در مواردی که برای مراسمی رسمی نیاز به خروج جواهرات از گنجینه بانک مرکزی بود، این اقلام تحت تدابیر شدید امنیتی از بانک مرکزی به کاخ منتقل می‌شدند و بعد از مراسم هم به همراه نگهبانان بانک بازگردانده می‌شدند.
کامبیز آتابای، رئیس دفتر فرح پهلوی هم به صدای آمریکا گفت که وام گرفتن تاج‌ها و جواهرات از بانک مرکزی تشریفات پیچیده‌ای داشت و برای آوردن به کاخ و بازگرداندن به بانک مرکزی نیازمند امضای ۵ تا ۷ مقام مختلف بود. به گفته او، «پس از انقلاب اسلامی و خروج شاه و شهبانو از کشور، شماری از خبرنگاران بین‌المللی در دیدار از کاخ نیاوران تصاویری را ثبت کردند که نشان می‌دهد کاخ دست‌نخورده باقی مانده بود.»
فرح هم اشاره کرده که «همان سال‌ها که ما از ایران خارج شدیم، در یکی از روزنامه‌ها که فکر کنم کیهان بود، نوشته بودند که یک کسی [برای بازرسی از گنجینه جواهرات بانک مرکزی] رفته بود و نگاه کرده بود و همه جواهرات سر جای خودش بود.»
با توئیت و عکس‌های ضرغامی این نگرانی‌ها رفع شد؛ به خصوص که او نوشته «باید امکان بازدید عمومی از دیدنی‌های آن فراهم شود.» البته چنانکه ایسنا نوشته گنجینه جواهرات در خزانهٔ بانک مرکزی ایران در برخی روزهای هفته به صورت موزه امکان بازدید محدود داشته است. ساختمان گنجینه جواهرات در خیابان فردوسی بوده که از زمان همه‌گیری کرونا تعطیل شده و در حال حاضر امکان بازدید ندارد. بهانه تعطیلی ادامه‌دار این موزه، انتقال گنجینه به خزانهٔ جدید بانک مرکزی در تپه‌های عباس‌آباد تهران که درحال ساخت است، اعلام شده است.
جواهرات سلطنتی؛ از صفوی تا پهلوی
قدمت گنجینه جواهرات سلطنتی ایران به دوران صفوی برمی‌گردد. در تاریخچه خزانه جواهرات ملی که توسط بانک مرکزی منتشر شده، آمده است تا قبل از صفویه، اقلامی از جواهرات در خزانه دولتی وجود داشته است و براساس نوشته‌های سیاحان خارجی (ژان باتیست تاورنیه، شوالیه شاردن، برادران شرلی، وارنیگ و دیگران) سلاطین صفوی شروع به جمع‌آوری نفایس و گوهرها کرده و حتی کارشناسان جواهرات را از بازارهای هند، عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری کرده و به اصفهان، پایتخت حکومت آوردند.
در پایان سلطنت شاه‌سلطان حسین صفوی و با ورود محمود افغان به ایران، خزانه‌های دولت توسط مهاجمان افغان دچار پراکندگی شد و مقداری از آن‌ها که بوسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه طهماسب دوم به همراهی نادر به اصفهان، به چنگ نادر افتاد و از خروج آن‌ها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان رفته بود، نامه‌هایی به دربار هند نوشت، اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکرکشی نادر به هند (۱۱۵۸ ه. ق) محمدشاه مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان به دست آورده بود، به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت. نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظه‌ای از جواهر و نوادر را به اسم ارمغان برای امراء و حکام و شاهان ممالک همسایه فرستاد. وی همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا(ع) تقدیم و مقداری را نیز میان سپاه خود تقسیم کرد.
در سال ۱۱۶۰ ه. ق و پس از قتل نادر، احمد بیک افغان ابدالی از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه زد. از جمله این گوهرها که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت، الماس معروف «کوه نور» بود. این الماس به دست احمدشاه درانی و رنجیت سینگ پنجابی افتاد. با شکست رنجیت سینگ از انگلیس‌ها، «کوه نور» به چنگ کمپانی هند شرقی افتاد و در ۱۲۶۶ ه. ق/ ۱۸/۵۰ م. به ملکه ویکتوریا اهداء شد. از آن پس تا زمان قاجاریه، باقیمانده خزائن تغییرات چندانی پیدا نکرد. در دوران قاجاریه، مجموعه جواهرات، جمع‌آوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات به تاج کیانی، تخت نادری، کره جواهر شان و تخت‌طاووس (تخت خورشید) نصب گردید. دو گوهر دیگر که به تدریج به مجموعه اضافه شد، یکی فیروزه بود که از سنگ‌های قیمتی ایرانی است و از معادن نیشابور استخراج می‌گردد و دیگری مروارید که از خلیج فارس صید می‌شد.
بخش عمده‌ای از این جواهرات در دوران مظفرالدین‌شاه قاجار فهرست‌بندی شدند و هنگامی که محمدعلی‌شاه قاجار از دست مشروطه‌خواهان به سفارت روسیه پناهنده شد، بخشی از آن شامل الماس دریای نور را به همراه خود برد، اما پافشاری مشروطه‌خواهان باعث شد این جواهرات به دربار بازگردانده شوند.
پس از انقراض سلطنت قاجار، رضاشاه که نمی‌خواست تاج کیانی شاهان سلسله قبل را بر سر بگذارد، با استفاده از جواهرات سلطنتی تاج جدیدی ساخت. به نوشته کتابچه خزانه جواهرات ملی، چاپ بانک مرکزی، رضاشاه با استخدام سراج‌الدین جواهری و جواهرساز امیر بخارا که به ایران مهاجرت کرده بود، طراحی و ساخت تاج پهلوی را به آن‌ها سپرد. تاج پهلوی که در پنجم اردیبهشت ۱۳۰۵ بر سر رضاشاه قرار گرفت، از طلا، نقره و مخمل قرمز ساخته شده بود.
مجلس شورای ملی در سال ۱۳۱۶، در دوران رضاشاه پهلوی، قانونی تصویب کرد که بر اساس آن جواهرات و نفایس سلطنتی به عنوان پشتوانه پول ملی به خزانه بانک ملی ایران سپرده می‌شد. تاج پهلوی به همراه مجموعه‌ای از جواهرات و نفایس، شامل قطعات پرارزشی مانند الماس دریای نور، تخت نادری، کمربند زرین و کره جواهرنشان و تاج کیانی به بانک ملی سپرده شدند. خزانه فعلی جواهرات در سال ۱۳۳۴ ساخته و در سال ۱۳۳۹ با تاسیس بانک مرکزی ایران افتتاح و به این بانک سپرده شد.
محمدرضاشاه در شهریور ۱۳۲۰ به سلطنت رسید ولی در سال ۱۳۴۶ تاجگذاری کرد؛ با همان تاج پدر و بر سر فرح هم تاج گذاشت. این تاج در سال ۱۳۴۶ با استفاده از جواهرات ملی به وسیله یک طراح فرانسوی ساخته شد.
این دو تاج و دیگر جواهرات ملی در اختیار بانک مرکزی بودند و بر اساس قانون هر زمانی که شاه یا هر کدام از اعضای خانواده سلطنتی قصد داشتند یکی از این قطعات گنجینه را قرض بگیرند، این کار در حضور پنج شخصیت حقوقی شامل رئیس بانک مرکزی، رئیس خزانه، وزیر اقتصاد، رئیس سازمان برنامه و بودجه و مدیرعامل بانک ملی انجام می‌شد.
در سال ۱۳۸۷ خسرو سینایی، فیلمساز برجسته ایرانی مستند ۳۵ دقیقه‌ا‌ی «گواهان تاریخ» را به سفارش بانک مرکزی و با موضوع جواهرات خزانه ملی ساخت. این فیلمساز درباره مستند خود گفته بود: «ما در این کار سعی کردیم با اسناد تاریخی مثل عکس‌ها و تابلوها، سوابق تاریخی جواهرات را به تصویر بکشیم.» به گفته او «زمانی که به من پیشنهاد شد راجع به خزانه جواهرات ملی فیلم بسازم برایم جذاب بود چون بارها گفته‌ام در زمان خود یک شانسی داریم و آن اینکه می‌توانیم زمانه‌مان را برای آیندگان حفظ کنیم و خودمان هم بدانیم چه کسانی بودیم و آیندگان بدانند پدرانشان چه کسانی بودند.»
در بین حاضران فردی پرسیده بود جواهراتی را که از خزانه جواهرات بانک ملی برده‌اند برگشت؟ ثنایی‌راد، رئیس سابق موزه جواهرات ملی به او پاسخ داده بود که جواهرات را کسی بیرون نبرده بود که برگردد و سینایی گفت: این از آن حرف‌هایی بود که امروز کمتر با صداقت گفته می‌شود.
اشتباه سخنگوی دولت در شمارش قطعات تاج
اشتباه سخنگوی دولت فقط در بردن یا بودن دو تاج پهلوی در ایران نبود؛ بلکه اطلاعات مربوط به تاج‌ها را هم اشتباه نوشته؛ در آمار او «۵ هزار قطعه الماس، ۵۰ قطعه زمرد و ۳۶۸ حبه مروارید» در تاج مورد استفاده رضاشاه و محمدرضا پهلوی به کار رفته است؛ درحالی که طبق کتابچه راهنمای خزانه جواهرات ملی درباره این تاج که در گنجه شماره ۳۴ نگهداری می‌شود آمده است: «شمار گوهرهای نشانده‌شده بر تاج چنین است: ۳۳۸۰ قطعه الماس به وزن ۱۱۴۴ قیراط، ۵ قطعه زمرد (و نه ۵۰ قطعه) به وزن ۱۹۹ قیراط و ۲ آنه، ۲ قطعه یاقوت کبود به وزن ۱۹ قیراط و ۳۶۸ حبه مروارید غلطان جور. وزن تاج از زر و گوهر و مخمل، با هم ۴۴۴ مثقال، یعنی در حدود دو کیلو و هشتاد گرم است.»
تاج مورد استفاده فرح پهلوی از پلاتین است و سنگ‌های قیمتی آن شامل ۴۶۹ قطعه برلیان، ۳۶ قطعه زمرد، ۲ قطعه لعل، ۳۴ قطعه یاقوت و ۱۰۵ قطعه مروارید است با وزن ۱۴۸۰/۹۰ گرم.
نظر شما :