۹۶ سال مصدق بود
از انتشار اسناد کودتا تا نامگذاری خیابان مصدق
تاریخ ایرانی: اگر سال ۱۳۹۶ را به نام «مصدق» نامگذاری کنیم، حرف گزافی نیست که در سالی که گذشت بارها نام نخست‌وزیر دولت ملی در صدر اخبار قرار گرفت؛ از اسنادی که با دستور دولت جمهوری‌خواه آمریکا آزاد شد تا این که بالاخره بعد از سال‌ها یکی از خیابان‌های تهران به نام دکتر محمد مصدق نامگذاری شد. البته در کنار این نام مصدق در منازعات سیاسی و فرهنگی نیز بارها تکرار شد و یک سال دیگر هم نام یکی از سیاستمداران مردمی را در کانون توجه جامعه قرار داد.
اسناد یک کودتا
ماجرای مصدق و کودتای ۲۸ مرداد و اسناد آن ظاهرا قرار نیست به پایان برسد. انگار هر باری که آمریکایی‌ها مجموعه‌ای از اسناد را منتشر می‌کنند، یکی، دو سند لابه‌لای آن‌ها هست که راز تازه‌ای را درباره عملیات آژاکس یا همان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ افشا می‌کند. خرداد سال ۱۳۹۶ دولت آمریکا با درخواست وزارت امور خارجه برای انتشار بخشی از اسناد موافقت کرد؛ اسنادی که بخشی از آن کتابی درباره کودتای ۲۸ مرداد و حواشی آن بود که به سقوط دولت دکتر مصدق منجر شد. وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۱۹۸۹ کتاب اسناد مربوط به روابط ایران و دولت دوایت آیزنهاور را منتشر کرده بود که اسناد کودتا در آن گنجانده نشد. آن اقدام بحث‌برانگیز اعتراضات زیادی را در پی داشت.
به همین علت در سال ۱۹۹۲ کنگره آمریکا، وزارت امور خارجه را موظف کرد که تاریخ دیپلماسی ایالات متحده را به طور جامع، دقیق و قابل اعتماد چاپ کند. این اسناد در سال ۲۰۱۵ گردآوری شده بود اما به خاطر عدم موافقت باراک اوباما منتشر نشد. وزارت امور خارجه آمریکا همچنین پذیرفت که نسخه تکمیل شده روابط ایران و آمریکا در دهه ۱۹۵۰ را چاپ کند که سرانجام ۱۵ ژوئن ۲۰۱۷ چاپ شد. در سال ۲۰۱۳ نیز سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا) با خارج کردن این اسناد از طبقه‌بندی محرمانه به نقش خود در آن کودتا اعتراف کرده بود. البته در اسناد جدید بیش از ۸۰۰ اسم عامدانه حذف شده است.
انتشار این سندها همزمان با مطرح شدن نام و نقش آیت‌الله کاشانی در کودتا، نام دکتر مصدق را در زمانی که اعضای شورای شهر جدید تهران مستقر شده بودند، بر سر زبان‌ها انداخت. کمپینی در شبکه‌های اجتماعی راه‌اندازی شد که در آن جمعی از شهروندان تهرانی از شورای شهر خواستند تا بزرگراه آیت‌الله کاشانی را به مصدق تغییر نام بدهند؛ درخواستی که البته با واکنش شدید پسر آیت‌الله کاشانی روبه‌رو شد. در نهایت هم شورای شهر با رد این پیشنهاد ماجرای نامگذاری خیابانی به اسم مصدق را در دستور کار خود قرار داد.
از خیابان کارگر تا نفت
ماجرای نامگذاری خیابانی به اسم دکتر مصدق البته به کمپین مردمی تغییر نام خیابان کاشانی محدود نبود و سابقه‌ای چند دهه‌ای داشت. چند هفته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بنا به درخواست مردمی بلندترین خیابان تهران که از راه‌آهن به تجریش می‌رسید به نام محمد مصدق نامگذاری شد؛ خیابانی که در سال ۱۳۶۰ به نام حضرت ولیعصر (عج) تغییر کرد و نام مصدق از خیابان‌های تهران حذف شد. در سالهای گذشته بسیاری از فعالان سیاسی - اجتماعی با اشاره به تلاش‌های دکتر مصدق به ویژه به خاطر ملی شدن صنعت نفت خواستار نامگذاری خیابانی به اسم او شدند. درخواستی که در شوراهای سوم و چهارم رد شد و به شورای پنجم رسید که در شهریورماه ۱۳۹۶ کار خود را آغاز کرد.
شورای تازه شهر تهران گزینه‌هایی را برای این نامگذاری تعیین کرد. اولین انتخاب شورای شهر نامگذاری تونل در حال ساخت میان خیابان‌های اسفندیار و آرش در جردن بود. اما بعد از این برخی از اعضای شورا مانند حجت نظری با برگزاری نظرسنجی در صفحه توئیترشان از مردم خواستند تا نظرشان را در مورد تغییر نام چند خیابان به اسم مصدق بگویند. یکی از آن‌ها خیابان کارگر شمالی حدفاصل اتوبان کردستان تا میدان انقلاب بود. گزینه‌ای که خیلی زود از سوی کمیته نامگذاری شورای شهر تهران تصویب و برای طرح در صحن علنی روانه شد. اما این گزینه با واکنش‌های شدیدی از سوی موافقان و مخالفان روبه‌رو شد. در صف اول مخالفان البته محمود کاشانی قرار داشت. فرزند آیت‌الله کاشانی که مانند ۶۴ سال گذشته بر خیانت دکتر مصدق تاکید و نقش پدرش در کودتا را انکار می‌کرد. از دید محمود کاشانی حتی یک کوچه هم نباید به اسم مصدق نامگذاری می‌شد. او در نامه‌ای سرگشاده به اعضای شورای شهر خواستار تغییر نظر اعضای آن شد. این نظر از سوی بسیاری از اصولگرایان هم تایید شد.
اما در کنار این گروهی هم مخالف تغییر نام خیابان کارگر بودند. این گروه بخصوص با استناد به مشکلاتی که برای کارگران در سالهای اخیر به وجود آمده معتقد بودند این تنها نماد کارگر است و حذف آن به معنی تقلیل توجه به کارگران خواهد بود. با وجود همه این نظرات مخالف و موافق سرانجام برخلاف مصوبه کمیته نامگذاری، نام خیابان دیگری به اسم مصدق تصویب شد: «خیابان نفت».
تغییر نام خیابان نفت به پیشنهاد سید محمود دعایی به شورای شهر آمد و در نهایت نیز تصویب شد. با تصویب شورای شهر در نهایت نام مصدق بعد از ۳۶ سال به خیابان‌های تهران بازگشت تا در سال ۹۷ در ذیل آدرس روزنامه اطلاعات به جای خیابان نفت نام خیابان دکتر محمد مصدق منتشر شود.
بار دیگر آژاکس
اسنادی که در خردادماه ۹۶ منتشر شد اما تنها اسنادی نبود که درباره کودتای ۲۸ مرداد منتشر شد. در روزهای پایانی سال ۲۰۱۷ جزئیات دیگری از چند سند منتشر شد که روایت جدید دیگری از سقوط دکتر مصدق را نقل می‌کرد. ترجمه این اسناد که در سایت «تاریخ ایرانی» منتشر شد بار دیگر نام مصدق را مطرح کرد. گزارش سیا که در آرشیو امنیت ملی دانشگاه جورج واشنگتن منتشر شد جزئیاتی از نحوهٔ طراحی و اجرای این نقشه را آشکار می‌کند. بخش‌هایی از تاریخچه «زنده‌باد شاه!» دو بار در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۱۱ در دسترس عموم قرار گرفتند ولی هر دو این نسخه‌ها مشابه یکدیگر بودند و فقط بخش‌های محرمانهٔ ۱۳۹ صفحه را منتشر کرده و باقی جزئیات را همچنان محرمانه باقی نگاه داشته بودند. سال گذشته، در پاسخ به آخرین درخواست از جانب آرشیو امنیت ملی، سیا موظف شد تا یک نسخهٔ دیگر را منتشر کند. این بار میزان متون منتشر شده افزایش چشمگیر یافتند ولی همچنان مقدار زیادی از اطلاعات را مخفی نگاه می‌داشتند. در این مطلب سعی شده نمونه‌هایی از متون مختلف منتشر شده در طول سالیان به منظور مقایسه کنار هم قرار بگیرد. در این اسناد سیا از شاه خواسته بود تا مصدق را تا زمان مرگ آزاد نکند.
یادمان تاریخی
فقط اسناد نبودند که به دکتر مصدق اشاره می‌کردند. یکی از ماجراهایی که با نام مصدق همراه بود، بازسازی یادمان تاریخی او در ابن‌بابویه تهران بود. ماجرای این یادمان از زمانی آغاز شد که باربد گلشیری برنده جایزه دوسالانه مجسمه‌سازی اعلام کرد که قصد دارد یادمان تخریب‌شده‌ای که در سال ۱۳۵۸ در کنار آرامگاه شهدای سی تیر نصب شده را بازسازی کند. این یادمان که توسط مهندس رضا بصیری طراحی شده بود در روز ۲۹ تیرماه ۱۳۵۸ برپا شده بود. این یادمان سنگی ۳ متر و ۲۰ سانت بود که روی آن نام دکتر مصدق و تاریخ تولد و فوتش بود. آن‌طور که گلشیری تحقیق کرده این یادمان یک هفته بعد از نصب توسط گروهی تخریب و به مدت ۳۸ سال رها شده است. گلشیری با زنده کردن یاد این یادمان اعلام کرد که در صورت صدور مجوزهای لازم خودش شخصا آن را بازسازی می‌کند. او به «تاریخ ایرانی» گفت هیچ سازه تازه‌ای را به ابن‌بابویه نخواهد برد و همین سنگ سه متر و بیست سانتی را بازسازی خواهد کرد: «قرار است این دو سنگ را بلند کنم و با میلگرد برایش پین بگذارم و این‌ها به هم متصل شوند و پی آن را هم بکنیم و با قرقره دو سنگ را بالا بکشیم و سر جایش بگذاریم.»
تنها دخل و تصرفی که او قرار است در این یادمان داشته باشد و در درخواست و نامه سرگشاده‌اش هم به آن اشاره کرده، باقی گذاشتن بخش تخریب شده یادمان خواهد بود: «شفاف در نامه‌ام گفتم یک تکه مثلثی از این سنگ کم شده است. آن را مرمت نخواهم کرد. این مهم است. کاری که آدم‌هایی مثل من می‌کنند ضد یادمان ساختن است. یاد و خاطره فقط در ذهن است. غیاب آن تکه مثلثی دقیقاً همین کار را خواهد کرد.»
گلشیری روزهای پایانی اسفند توانست مجوزهای لازم از سوی شورای شهر و سازمان میراث فرهنگی را بگیرد و تا برپایی دوباره یادمان تنها یک امضا از سوی اوقاف راه دارد.
نظر شما :