روایت ناتمام «قائم‌مقام»
آیا مستند آیت‌الله منتظری روایت منصفانه‌ای داشت؟
علاوه بر آن انتشار فیلم تازه‌ای از جلسه مجلس خبرگان رهبری برای تعیین جانشین امام در روز ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ از سوی یکی از روزنامه‌نگاران خارج از کشور، به حرف و حدیث‌ها درباره عزل آیت‌الله منتظری از قائم‌مقام رهبری دامن زد.
مستند «قائم‌مقام» مدعی بود «روایتی بدون سانسور و منصفانه از زندگی آیت‌الله منتظری» را به تصویر کشیده که روایتی از مبارزات او پیش از انقلاب تا فوت ایشان را شامل می‌شود و برای اولین بار به طور تفصیلی به فرازوفرود وی در نظام سیاسی ایران پرداخته است. این مستند صد دقیقه‌ای با حجج‌اسلام ری‌شهری، احمد منتظری، محسنی اژه‌ای، رازینی و عمادالدین باقی، عزت‌الله مطهری و آیت‌الله گرامی گفت‌وگو کرده است.
بلافاصله پس از اکران این مستند، مصطفی ایزدی، روزنامه‌نگار دیدارش با علی‌اکبر ناطق نوری در ۱۹ آذر ۱۳۹۶ را روایت کرد که درباره مستند «قائم‌مقام» گفته بود: «فیلم را آوردند. من دیدم و از آنان گله کردم که اگر می‌خواستید از من مطلبی هم در این فیلم داشته باشید، چرا نیامدید با من مصاحبه کنید و رفته‌اید از آرشیو مرکز انقلاب اسلامی استفاده کرده‌اید؟ من ۱۷-۱۸ سال قبل در فضایی دوستانه و غیرمصاحبه‌ای، نشسته‌ام و خاطرات گفته‌ام. قرار هم بود که آن خاطرات در کتاب چاپ شود که چاپ شد و اصلا قرار نبوده به صورت فیلم منتشر شود. کسی که دوستانه می‌نشیند و خاطره می‌گوید و اطمینان هم دارد که این فیلم را جایی نشان نمی‌دهند، هرگونه که دلش خواست روی مبل می‌نشیند، حرف می‌زند، می‌خندد، طنز می‌گوید، شوخی می‌کند و… نمی‌دانم این چه کاری بود کردند که اینقدر انتقادبرانگیز شود؟ بعد از آن، با مسئولان مرکز اسناد انقلاب اسلامی صحبت کردم و آن‌ها از چگونگی خارج شدن فیلم خاطرات من از آرشیو آن مرکز اظهار بی‌اطلاعی کردند!!»
سید هادی هاشمی، داماد آیت‌الله منتظری هم در یادداشتی درباره مستند «قائم‌مقام» نوشت: «اینجانب هیچ‌گاه با دست‌اندرکاران مستند در حال اکران، همکاری نکرده و به درخواست مکرر آنان پاسخ مثبت ندادم و آنان را تا به حال ندیده‌ام. بلکه بیش از دو سال پیش سه مرد و دو خانم (یکی از خانم‌ها خود را به نام «جوزدانی» معرفی می‌کرد) به عنوان دانشجو برای تحقیق درباره زندگانی مرحوم آیت‌الله منتظری نزد من آمدند و با اصرار زیاد از من خاطراتی را گرفته و قول دادند در صورت قصد انتشار با هماهنگی و اجازه حقیر منتشر گردد. اما به ناگاه دیدم سخنان مرا بدون عمل به قول و قرار قبلی در اختیار مستندسازان قرار داده‌اند! آیا این رسم مسلمانی است که بدون اجازه و با حذف صدر و ذیل، مطالب مرا منتشر نمایند؟»
عمادالدین باقی نیز که متن کامل گفت‌وگوی او با عوامل سازنده این مستند در «تاریخ ایرانی» منتشر شد، در یادداشتی توضیح داد: «سازندگان مستند قائم‌مقام در برخی مقالاتشان گفته‌اند تاکنون کسی نقد جدی به مستند آن‌ها نداشته در حالی که گمان می‌کنم واقعاً در پی نقد جدی و علمی و کشف و تحقیق نبوده‌اند زیرا متن کامل گفت‌وگوی من با خود این بزرگواران، اساسی‌ترین نقد است ولی بسیاری از وقایع تاریخی را برخلاف محکمات ذکر شده روایت کرده‌اند.»
این پژوهشگر تاریخ در نشست نقد و بررسی مستند «قائم‌مقام» در دانشگاه اصفهان نیز گفت: «به سازندگان این مستند گفتم که شما باید بدون سانسور مطالب بنده را انتقال دهید و همچنین از چهره‌های موجهی برای ساخت این فیلم استفاده نکردید. متاسفانه هنوز هم از همان کلمات دهه ۶۰ مانند لیبرال‌های خودفروخته در این فیلم استفاده کرده‌اند اما توجه ندارند که دیگر نسل جوان جامعه عوض شده است و در فضای ۶۰ قرار ندارد و نسل جدید از این تعبیرات خوششان نمی‌آید.»
با این حال امین فرج‌اللهی، نویسنده و پژوهشگر مستند «قائم‌مقام» در حاشیه هشتمین جشنواره مردمی فیلم عمار در سینما فلسطین گفته: «حدود ۵-۴ سال روی این موضوع تمرکز کرده بودم اما فرایند محتوای مستند دو سال به طول انجامید؛ پژوهش این فیلم پیچیده نبود اما مصاحبه‌ها زمان‌بر بود.»
صدری‌نیا، کارگردان این مستند هم تاکید کرده است: «یکی از دغدغه‌های ما ساخت مستندی بدون موضع‌گیری بود. برای همین بسیاری از روایت‌های رایجی که درباره منتظری وجود داشت را استفاده نکردیم چون بدون سند و مدرک بود.»
اما مصطفی ایزدی، روزنامه‌نگار در پاسخ به عوامل سازنده مستند در یادداشتی در روزنامه «شرق» نوشت: «کلمه قائم‌مقام که در نام فیلم آمده، هیچ ربطی به آیت‌الله منتظری ندارد. آیت‌الله منتظری از منظر قانونی و حقوقی هرگز قائم‌مقام حضرت امام خمینی نبوده است. مجلس خبرگان رهبری در ماده واحده‌ای اعلام نظر کرده بود که ایشان بعد از رحلت امام خمینی به جای آن مرحوم خواهد نشست؛ زیرا این نظر اکثریت مردم ایران است و اعضای مجلس خبرگان رهبری، نظر مردم ایران را صائب می‌داند. کجای این مصوبه بحث از قائم‌مقام است؟ پژوهشگر محترم اگر می‌خواسته محتوای یک فیلم مستند را تهیه کند، اولین گام پیدا کردن ریشه عنوان قائم‌مقام است که ضرورت داشت آن را به صورت مستند ریشه‌یابی کند.»
این فقط مستند «قائم‌مقام» نبود که در سال گذشته عزل آیت‌الله منتظری از قائم‌مقام رهبری را مورد توجه قرار داد، بلکه در بخشی از فیلمی که شاهد علوی، روزنامه‌نگار ساکن خارج از کشور از جلسه ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ منتشر کرد، آیت‌الله مشکینی رئیس مجلس خبرگان می‌گوید عده‌ای معتقدند که استعفای آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی امام خمینی، باید به تأیید خبرگان هم برسد و پس از آن می‌توان به موضوع تعیین جانشین پرداخت. در ادامه اکبر هاشمی رفسنجانی می‌گوید: «آیت‌الله منتظری در نامه‌ای استعفای خودشان را اعلام کردند و حضرت امام هم پذیرفتند. اگر خبرگان هم رأی بدهد که استعفا را پذیرفته می‌توانیم وارد مرحله بعد شویم.» رأی‌گیری انجام می‌شود و به اتفاق آرا و «به جز یکی دو نفر» همه به پذیرش استعفای آیت‌الله منتظری رأی می‌دهند.
همزمان با انتشار این فیلم، مجتبی لطفی، رئیس دفتر آیت‌الله منتظری در کانال تلگرامی خود به روابط قائم‌مقام رهبری با فرزند رهبر انقلاب اشاره کرد: «سید احمد با این تحلیل که می‌توان پس از درگذشت آیت‌الله خمینی با کوچ به بیت آیت‌الله منتظری، منتظری را قالبی دیگر از همان سیاست‌ها و مدیریت گذشته تلقی کرد، به دنبال آنچه که وی تصفیه بیت آقای منتظری از نفوذی‌ها می‌نامید، رفت. آقای منتظری در پی عارض شدن بیماری برای امام دو بار درخواست ملاقات با ایشان را می‌کند اما جواب منفی می‌شنود. پس از درگذشت ایشان پیام تسلیتی صادر می‌کند و با احمد و سعید، دو فرزندش، راهی مرقد ایشان و سپس جماران می‌شوند اما می‌گویند: احمد آقا خواب است و…آقای منتظری برمی‌گردد قم؛ اما پیغام می‌دهد من حاضرم باز هم به جماران برگردم و به خانواده ایشان تسلیت بگویم. احمد آقا در پاسخ می‌گوید: «رفقای ما صلاح نمی‌دانند ایشان به بیت امام بیاید.» پس از آن به آیت‌الله منتظری نوبت می‌دهند که برای امام در مسجد اعظم قم مراسم بگیرد اما این مراسم را که سخنرانش آقای فلسفی بود، به هم می‌زنند… آیت‌الله منتظری اما به نقل از افرادی می‌گوید: احمد خمینی از مسائل گذشته اظهار تأسف می‌کرده و نادرست می‌دانسته است.»
در ۲۵ بهمن ۱۳۹۶، احمد منتظری در گفت‌وگویی با یک رسانه فارسی‌زبان خارج از کشور مدعی شد «احمد خمینی پدرم را تخریب می‌کرد تا خودش رهبر شود.»
در پاسخ به گفت‌وگوی احمد منتظری درباره احمد خمینی، عباس سلیمی‌نمین، پژوهشگر تاریخ در یادداشتی که پایگاه اطلاع‌رسانی جماران منتشر کرد، نوشت: «از آنجا که راوی در راستای اهداف خاطرات تنظیمی برای آیت‌الله منتظری همچنان قصد پنهان کردن دلایل واقعی اختلاف امام با آقای منتظری را دارد می‌خواهد صرفاً بر اساس یک شنیده آن هم از فردی مجهول‌الهویه وانمود سازد که گویا تجدیدنظر خبرگان رهبری در انتخاب آیت‌الله منتظری برای رهبری آینده بر اساس زمینه‌چینی جهت انتقال رهبری از امام به مرحوم حاج احمدآقا بوده است.»
سال ۹۶ با این جدل‌های رسانه‌ای به پایان رسید ولی حکایت‌ها درباره آیت‌الله منتظری را ناتمام گذاشته و انتظار می‌رود برگ‌های دیگری از تاریخ قائم‌مقام در سال ۹۷ ورق بخورد.
نظر شما :