اخراج خودخواسته یا ناخواسته رضاشاه از ایران؟
پس از آنکه نائب‌السلطنه انگلیس در هندوستان اجازه خروج از کشتی به خانواده سلطنتی نداد، شاهپور علیرضا در نامه‌ای که مخفیانه برای محمدرضا می‌فرستد...
ادامه مطلبشهریور 1320
روایت پنهان سقوط رضاشاه؛ مستشاران آلمانی یا پناهندگان عراقی؟
خشم چرچیل از عدم تمکین رضاشاه نسبت به استرداد پناهندگان عراقی بسیار بیش از «بهانه» دولت انگلیس برای اخراج مستشاران آلمانی از ایران بود.
ادامه مطلب
اسناد خسارات متفقین به ایران در دوره اشغال
آرشیو ملی ایران (سازمان اسناد و کتابخانه ملی) در هشتادمین سالگرد اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در شهریور ۱۳۲۰، اسنادی از خسارات وارده به کشور در دوره حضور قوای متفقین و تلاش دولت انگلیس برای سانسور اخبار جنگ و پیگرد مظنونان مخالف نیروهای خارجی منتشر کرده است.
ادامه مطلب
شهریور ۲۰ به روایت فرزند فروغی: مردم ایران امشب به من احتیاج دارند
میرزا ابوالحسن‌خان، یک عمر مردم ایران به ما احترام گذاشتند، مقام دادند، زندگی ما را تأمین کردند همه این‌ها را برای یک شب و آن امشب که به من احتیاج دارند بگویم نه؟
ادامه مطلب
مستند «اشغال»
این مستند به ماجراهای اشغال ایران از سوی شوروی و انگلیس در جنگ جهانی دوم می‌پردازد. اتفاقی که با تلاش‌های دیپلماتیک محمدعلی فروغی نخست‌وزیر وقت برای جلوگیری از فروپاشی کشور، منجر به تغییر سلطنت از رضا شاه به محمدرضا پهلوی شد. / کارگردان: سیداحسان عمادی/ تهیه‌کننده: حسام اسلامی/ محصول ۱۳۹۶
ادامه مطلب
اسناد اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰
آرشیو ملی ایران (سازمان اسناد و کتابخانه ملی) در هشتادمین سالگرد اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در شهریور ۱۳۲۰، اسنادی از حضور قوای روس و انگلیس و استعفا و اخراج رضاشاه پهلوی از ایران و جانشینی پسرش منتشر کرده است. در این مجموعه اسنادی برای اولین بار منتشر شده، از جمله جمع‌آوری عکس‌های هیتلر از عکاسخانه‌های تهران و نامه محرمانه وزارت کشور درباره رواج مرام کمونیستی در رشت و نیز تلگراف‌های وزارت خارجه به سفارت ایران در لندن برای دریافت کمک اقتصادی در دوره اشغال تا انتشار اوراق علیه نیروهای متفقین در شهرهای مختلف.
ادامه مطلب
عزل رضاشاه در شهریور سیاه
اینکه چرا رضاشاه عزل یا مجبور به کناره‌گیری شد از موضوعاتی است که در حافظه تاریخی ایرانی‌ها موضوعی بی‌اهمیت پنداشته شده است
ادامه مطلبزیباکلام: رضاشاه را انگلیسیها سر کار نیاوردند
مسئولان وزارت ارشاد به من می‌گفتند شما در این کتاب به رضاشاه نقادانه نپرداخته‌اید/ چه اهمیتی برای انگلستان داشت که خانم‌ها در ایران حجاب داشته باشند یا نه؟/ تمام روشنفکرانی که از ۱۲۹۹ به بعد قلاب گرفتند و رضاشاه بر دوششان بالا رفت، نابود شدند/ اگر کسی از من بپرسد قربانی اصلی دیکتاتوری و خفقان رضاشاه چه کسی بود؟ می‌گویم خودش.
ادامه مطلب
قربانیان کوچک جنگ متحدین و متفقین در ایران
شهریور ۲۰ به روایت ایران درودی: آلمانی‌ها را به سیبری می‌فرستادند
ادامه مطلب
ناگفته‌های نوایی: آنها که نگذاشتند مصدق توافق کند
روایت‌ها و قضاوت‌های خاطرات مورخ منتقد
ادامه مطلب
اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ و پیامدهای آن
تورج اتابکی٬ پژوهشگر ارشد پژوهشکده بین‌المللی تاریخ اجتماعی در آمستردام
ادامه مطلب
اگر قسمت من باشد کشته می‌شوم
فرانسه! خاک آزادی و پناهنده فراری‌ها! تو تسلیم می‌شوی؟!...در روزنامه با خط بزرگ این جمله نوشته شده بود: امروز صبح سپاهیان انگلیس و شوروی داخل خاک ایران شدند. تهران و سایر شهرهای ایران بمباران شدند. ایران عزیز ما به جنگ عادت نداشت. چگونه ممکن بود که در این روزهای سیاه بتوانم راحت باشم...فرانسوی‌های طبقه متوسط که مخصوصا بورژوا هستند و نسبت به عقاید کمونیستی دشمنی خاصی دارند تعجب می‌کردند از اینکه روسیه توانسته است در مقابل آلمان مقاومت کند.
ادامه مطلب
سهم نفت در اشغال ایران/ جنگ بر سر راه‌ها و چاه‌ها
از اوایل آبان ۱۳۱۸ ستاد مشترک آلمان به گروهی ماموریت داد تا راهی برای اشغال حوزه‌های نفتی که در کنترل شرکت نفت ایران و بریتانیا قرار داشتند، یا خرابکاری در پالایشگاه نفتی آبادان و دیگر تاسیسات نفتی جنوب پیدا کنند...در دستور‌العملی که مقامات لندن دو روز پیش از هجوم متفقین به فرماندهان عالی خود در منطقه ارسال داشتند، آشکار است که هجوم به ایران چه ارتباط مهم و گسترده‌ای با وضعیت مناطق نفتی و اهمیتِ کنترلِ جریان انرژی داشته است.
ادامه مطلب
قدیمی قیداری در گفتوگو با تاریخ ایرانی: فروغی فرصت تاریخی بزرگی را از ایران گرفت
بی‌تدبیری و مخالفت رضا شاه کار را به اشغال و تغییر در سلطنت ایران کشاند...در آن موقعیت ویژه فروغی حفظ ساختار موجود و سلطنت را مهم‌ترین وظیفه خود می‌دانست...فروغی از آن شخصیت‌هایی نبود که از این موقعیت ویژه در راستای رهایی ملت از استبداد و نظام سلطنتی استفاده نماید. او آدمی عافیت‌طلب و آرامش‌خواه بود. آن هم در زمانی که شرایط سیاسی و اجتماعی و بین‌المللی بسیار مساعد‌تر از دوره سقوط قاجار برای استقرار یک نظام حکومتی مترقی به نظر می‌رسید.
ادامه مطلب
نشستن بر تخت شاهی(۲)/ توافق ناکام رضا شاه با متفقین
رضا شاه تصور می‌کرد هدف بعدی هیتلر بعد از شوروی، ایران است...رضا شاه به محمد ساعد، سفیر خود در مسکو دستور داد بی‌طرفی مطلق ایران را اعلام کند...روس‌ها نخستین کسانی بودند که به طور رسمی موضوع حمله به ایران را مطرح کردند...ایدن و نه چرچیل، هیچ یک مایل نبودند قوای شوروی در ایران ریشه بدوانند...سفارت آلمان در تهران از دولت درخواست کرد که به اداره پلیس دستور دهد در صدور روادید خروج برای اتباع آلمانی تعجیل کند.
ادامه مطلب
نشستن بر تخت شاهی(۱)/ جانشین رضا شاه: ولیعهد پهلوی یا قاجار؟
رضا شاه از جمله ایرانی‌های نادری بود که خیلی از آلمان‌ها خوشش نمی‌آمد...وزیر مستعمرات هندوستان: شاهزاده حسن قاجار، شاه مشروع است.
ادامه مطلب
نگرانی متفقین از نفوذ نازی‌ها در ایران؛ توهم یا واقعیت؟
آمارهای دولتی ایران نشان می‌دهد که در دو سال نخست جنگ، نیمی از تجارت خارجی ایران با آلمان انجام می‌شد...موضع بی‌طرفی که می‌بایست به معنای در پیش گرفتنِ رفتاری مشابه نسبت به تمام طرف‌های درگیر در جنگ باشد، در عمل رعایت نمی‌شد...ده‌ها تن از ماموران گشتاپو با همکاری فرماندهان نظامی ارتش ایران، یک شبکه وسیع اطلاعاتی را هدایت می‌کردند...زمانی که بریتانیایی‌ها خواستار تحویل فوری آلمانی‌های مقیم ایران شدند، دولت ایران تعلل کرد تا فرصتی برای فرار یا مخفی شدن عده‌ای از آنها فراهم شود.
ادامه مطلب
آمریکا و اشغال ایران/ آخرین امید پهلوی پدر و اولین متحد پسر
سوم شهریور ۱۳۲۰ رضا شاه تلگرافی به روزولت فرستاد و در آن نوشت که ایران به عنوان کشوری بی‌طرف و صلح‌جو که قصدی جز حفظ آسایش و اصلاح امور داخلی خود ندارد، دچار مصائب ناشی از جنگ شده است. هشت روز بعد، پاسخ روزولت به رضا شاه نوشته شد که در آن به پادشاه ایران اطمینان داده می‌شود که جای هیچ‌گونه نگرانی از بابت بریتانیایی‌ها و روس‌ها وجود ندارد...اشغال ایران امریکا را در جایگاه قدرت حامی ایران در مواجهه با تحمیل‌های بریتانیا و شوروی نشاند.
ادامه مطلب
روایت انگلیسی از اشغال ایران/ چرچیل داوری را به تاریخ سپرد
از نظر چرچیل مهم‌ترین مساله در خصوص اشغال ایران، انتخاب میان دو گزینه بود: مقابله با کشورگشایی نازی‌ها و متحدانشان یا تن دادن به قواعد و عرف بین‌المللی و مراعات جوانب سیاسی و اخلاقی و انسانی ماجرا...از دید چرچیل، به عنوان مهم‌ترین طراح اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰، این اشغال نه تنها با ضرورت‌های استراتژیک و مقتضیات جنگ سرنوشت‌سازی چون جنگ جهانی دوم قابل توجیه است بلکه به باور او حتی می‌توان از آن به مثابه وظیفه‌ای اخلاقی یاد کرد!
ادامه مطلب
سقوط رضا شاه و روشنفکران مشروطه‌خواه در گفتوگو با مازیار بهروز: پشتوانه اجتماعی مانع اشغال ایران نمی‌شد
حکومت رضا شاه از پایه اجتماعی خاصی برخوردار نبود و این واقعیت باعث می‌شود که حکومت وی اساسا شکننده باشد... رضا شاه روحیه خود را تا حدودی باخته بود.
ادامه مطلب
به رضا شاه گفتم جنگ با روس و انگلیس به صلاح کشور نیست
فروغی دستی به ریش خود کشید و گفت: من در حالی هستم که اگر سقف خانه‌ام به سرم فرود آید و بمیرم، راضی هستم، زیرا از چنگال این شاه خلاص می‌شوم... اعلیحضرت باید یکی از دو راه را انتخاب فرمایید: یکی آنکه اگر تصمیم به جنگ گرفته‌اند، ستاد ارتش را به همدان ببرند و با لشگرهای کرمانشاه و کردستان و لرستان و خوزستان در برابر نیروی انگلیس بجنگند؛ شق دوم این است که راه به آنها بدهید و پیمان ببندید که پس از جنگ از غنائمی که به دستشان می‌آید سهمی به ایران بدهند.
ادامه مطلب
گفت‌و‌گوی تاریخ ایرانی با استفانی کرونین: رضا شاه به اندازه چماق از هویج استفاده نکرد
متفقین می‌ترسیدند رضا شاه توسط افسران حامی متحدین سرنگون شود... اشتباه رضا شاه شکست در تامین یک پایه سیاسی برای رژیم خود بود...ایرانیان به تصمیم متفقین برای انجام آنچه خودشان در انجامش بسیار ضعیف بودند خوشامد گفتند و رضاشاه از قدرت خلع شد. البته طبقه روشنفکر پس از آن با واقعیت‌های اشغال روبرو شد که مشقت بیکرانی برای مردم عادی و همچنین دشواری‌های سیاسی برای خود روشنفکران بوجود آورد.
ادامه مطلب
شتر‌ها باید بروند/ نگاهی به یادداشت‌های سر ریدر بولارد، وزیر مختار انگلیس در ایران
ورود قوای متفقین به خاک ایران تنها با چند مورد مقاومت ناچیز برخورد کرد و رضا شاه نیز در روز سوم به ارتش ایران دستور آتش‌بس و عدم مقاومت داد... اهمال دولت ایران در تسلیم اتباع آلمانی به آنجا کشید که دو دولت متفق (شوروی و انگلیس) متذکر شدند که برای تحقق هرچه سریع‌تر خواسته‌هایشان عن‌قریب قوای خود را در حوالی تهران مستقر خواهند نمود...لازم به تذکر نیست که انگلیسیها اصولا هیچ مداخله‌ای در امر کودتای ۱۹۲۱ (سوم اسفند ۱۲۹۹) نداشتند!
ادامه مطلب
داریوشِ قرنِ بیستم/ گزارش تایم در سال ۱۹۳۸ درباره حکومت رضا شاه پهلوی
برای رضا شاه تاریخ خیلی مهم بود، حتی وقتی هنوز کلنلِ سواره‌نظام بود خودش را داریوشِ قرن بیستم می‌دید. وزیرِ جنگِ حکومتِ بی‌شاه که شد (شاهِ بی‌عملِ سابق رفته بود به پاریس) رفتارش بیشتر شبیه یک پادشاهِ بزرگِ ایرانی بود...«والا‌ترین انسانِ زندهٔ دنیا» خودش چند سال پیش ماجرا را جمع‌بندی و خلاصه کرد: «من یک سربازم ــ یک سربازِ ساده ــ و عاشقِ شغلم‌ام.»
ادامه مطلب
هوشنگ طالع در گفتوگو با تاریخ ایرانی: انگلیسیها نظر موافقی به محمدرضا شاه نداشتند
بیگانگان به دنبال فروپاشی سلطنت در ایران بودند...انگلیسیها و روس‌ها در پی آن بودند که ایران را جمهوری کنند. فروغی گزینه انگلیسیها برای ریاست‌جمهوری بود. ساعد مراغه‌ای را هم روس‌ها می‌خواستند به ریاست‌جمهوری برسانند...هم فروغی و هم ساعد به پیشنهاد روس و انگلیس جواب رد دادند و هر دو به قانون اساسی مشروطه استناد کردند.
ادامه مطلب